×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Ostra niedrożność górnych dróg oddechowych – jak postępować? Jak uratować kogoś wykonując rękoczyn Heimlicha?

dr n. med. Mariola Zagor, otorynolaryngolog
Klinika Otorynolaryngologii, Wydział Lekarsko-Dentystyczny Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
lek. Paulina Czarnecka
Kliniczny Oddział Otolaryngologiczny, 4 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ we Wrocławiu
lek. Marlena Janoska-Jaździk
Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny w Warszawie
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Niedrożność dróg oddechowych, która powoduje duszność, jest stanem zagrożenia życia i wymaga natychmiastowych działań. Upośledzenie drożności górnych dróg oddechowych najczęściej powstaje na poziomie krtani, ponieważ stanowi ona ich najwęższe miejsce. Nagła niedrożność dróg oddechowych może być wynikiem zadławienia, poszkodowanemu należy wówczas udzielić pierwszej pomocy (u dorosłych wykonuje się rękoczyn Heimlicha). Przyczyny duszności przewlekłej mogą być różne – stany zapalne, nowotwory, choroby alergiczne lub urazy.

Co to jest ostra niedrożność dróg oddechowych i jakie są jej przyczyny?

Ostra niedrożność dróg oddechowych powodująca duszność jest bardzo niebezpiecznym stanem stanowiącym zagrożenie życia. Duszność definiowana jest jako stan uświadomionej konieczności wzmożenia czynności oddechowej.

Przyczyny duszności są bardzo różne. U osób dorosłych i u dzieci, ze względu na odmienną budowę górnych dróg oddechowych, czynniki najczęściej doprowadzające do niedrożności są inne. Duszność może mieć charakter ostry, kiedy występuje nagle, ale może też być przewlekła, gdy do niedrożności dróg oddechowych dochodzi stopniowo.

Upośledzenie drożności górnych dróg oddechowych najczęściej powstaje na poziomie krtani, ponieważ stanowi ona ich najwęższe miejsce.

Duszność na poziomie gardła bywa spowodowana wieloma czynnikami. Najczęściej wywołują ją: ropień o różnej lokalizacji (okołomigdałkowy, zagardłowy, przestrzeni przygardłowej, języka, dna jamy ustnej), choroby zakaźne (błonica, mononukleoza zakaźna), obrzęk naczynioruchowy (Quinckego), nowotwory złośliwe.

Do czynników powodujących wystąpienie duszności na poziomie krtani należą nowotwory, stany zapalne, urazy, choroby alergiczne, uszkodzenia jatrogenne (spowodowane zabiegami medycznymi) lub choroby wrodzone.

Najczęstsze przyczyny duszności krtaniowej u dorosłych i u dzieci są różne. U dorosłych dominują choroby nowotworowe, czynniki urazowe i jatrogenne. U dzieci duszność bywa najczęściej wywołana przez stany zapalne, ciała obce oraz wady wrodzone. Warto również pamiętać, że noworodki i niemowlęta oddychają głównie nosem. Z tego powodu niedrożność nosa (np. zarośnięcie nozdrzy tylnych) może powodować wystąpienie duszności i imitować niedrożność górnych dróg oddechowych wywołaną niedrożnością krtani.

Charakterystyka przyczyn duszności krtaniowej

Najczęstsze nowotwory powodujące duszność krtaniową to rak krtanirak tarczycy. Duszność mogą również wywoływać węzły chłonne szyi zmienione przerzutowo. Nowotwory najczęściej powodują duszność przewlekłą, a nie ostrą. Często chory przyzwyczaja się do ograniczonego przepływu powietrza i nie zgłasza dolegliwości. Taka duszność jest nazywana dusznością nieuświadomioną. Uczucie „braku powietrza” może natomiast pojawiać się w sytuacji wzmożonego wysiłku fizycznego (duszność wysiłkowa). U dzieci niedrożność dróg oddechowych może być spowodowana przez łagodny nowotwór – brodawczak krtani typu młodzieńczego.

Do przyczyn jatrogennych, czyli związanych z interwencją medyczną, wywołujących niedrożność dróg oddechowych należą: uszkodzenie krtani w wyniku intubacji (podczas operacji w znieczuleniu ogólnym) oraz porażenie nerwów krtaniowych wstecznych powodujące porażenie fałdów głosowych. Uszkodzenie nerwów krtaniowych wstecznych najczęściej bywa powikłaniem operacji tarczycy.

Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych ostra niedrożność dróg oddechowych może mieć tło alergiczne (obrzęk naczynioruchowy, wstrząs anafilaktyczny). Duszność tego typu ma zawsze charakter ostry, występuje nagle i bardzo szybko narasta. Wymaga natychmiastowego leczenia. Przeczytaj więcej: Wstrząs anafilaktyczny

Stany zapalne częściej występują u dzieci. Uczucie duszności pojawia się najczęściej w przebiegu zapalenia krtani i tchawicy, ropnia zagardłowego, rzadziej występuje zapalenie nagłośni, a częsta niegdyś przyczyna niedrożności dróg oddechowych – błonica – nie jest obecnie w Polsce spotykana dzięki powszechnym szczepieniom. U dzieci przyczyną duszności krtaniowej może być podgłośniowe zapalenie krtani. Przeczytaj więcej: Podgłośniowe zapalenie krtani

Urazy górnych dróg oddechowych są bardzo niebezpieczne. Każdy chory po urazie krtani powinien być hospitalizowany. Do duszności może dojść w wyniku urazu szyi i krtani, oparzenia krtani czy zatkania dróg oddechowych ciałem obcym. Oparzenie krtani prowadzi do obrzęku błony śluzowej. Zachłyśnięcie się płynem żrącym może prowadzić do powstania ubytków z martwicą błony śluzowej, które w efekcie mogą powodować tworzenie się blizn zwężających światło krtani.

U dzieci duszność krtaniowa często ma podłoże wrodzone. Do wrodzonych przyczyn powodujących niedrożność dróg oddechowych należą: wrodzona wiotkość chrząstek krtani (laryngomalacja), zwężenie podgłośniowe, guzy i torbiele krtani, przepona krtaniowa, porażenie fałdów głosowych oraz niedorozwój żuchwy. U noworodków wrodzona wiotkość chrząstek krtani stanowi najczęstszą przyczynę duszności krtaniowej i świstu krtaniowego. Rokowanie jest pomyślne, a objawy ustępują samoistnie zazwyczaj pomiędzy 12. a 16. miesiącem życia. W sporadycznych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna (usunięcie fragmentów fałdów nalewkowo-nagłośniowych).

Jakie są cechy duszności krtaniowej?

Duszność krtaniowa jest dusznością wdechowo-wydechową oraz spoczynkowo-wysiłkową. Oznacza to, że występuje zarówno podczas wdechu, jak i wydechu. Może wystąpić w trakcie aktywności chorego, ale również wówczas, gdy pozostaje on w spoczynku. Często towarzyszy jej tzw. stridor, czyli świst krtaniowy, który jest szorstkim dźwiękiem spowodowanym przeciskaniem się powietrza przez zwężoną krtań. Przepływ powietrza jest turbulentny i powoduje wibracje ścian krtani.

Co robić w razie wystąpienia objawów ostrej niedrożności dróg oddechowych?

Wystąpienie ostrej duszności krtaniowej jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Niezwykle ważny jest więc jak najszybszy transport do szpitala. Należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

Jeśli do niedrożności górnych dróg oddechowych doszło w przypadku aspiracji ciała obcego konieczna jest natychmiastowa reakcja otoczenia. 70% pacjentów, u których wystąpił ten problem, stanowią dzieci. Ciało obce częściej lokalizuje się w dolnych drogach oddechowych (tchawica, oskrzela) niż w krtani. Najczęściej występującym ciałem obcym jest kęs pokarmowy. Bardzo ważne jest wówczas szybkie i zdecydowane działanie. Przeczytaj o udzielaniu pierwszej pomocy w przypadku zadławienia: Zadławienie

Błona śluzowa krtani bardzo szybko reaguje na podrażnienie ciałem obcym, co wywołuje napad kaszlu. Powoduje on wykrztuszenie ciała obcego lub jego aspirację do dolnych dróg oddechowych (najczęściej do prawego oskrzela). Czasami jednak dochodzi do zaklinowania ciała obcego, co może wywołać duszenie się. Zalegające ciało obce może spowodować odruchowy skurcz krtani, który dodatkowo powoduje unieruchomienie ciała obcego w drogach oddechowych.

Rękoczyn Heimlicha – co to jest, kiedy i jak go wykonać?

W niektórych sytuacjach nie ma czasu, by dojechać do szpitala. Konieczna jest więc pomoc na miejscu zdarzenia. Wyciąganie ciała obcego „na ślepo” jest niewskazane. Może przyczynić się do popchnięcia go do dalszych partii układu oddechowego. Pomocne może okazać się pochylenie chorego do przodu i uderzanie w plecy lub tzw. manewr Heimlicha (gwałtowny ucisk na dolne partie klatki piersiowej i nadbrzusze).

Uderzenia w okolicę międzyłopatkową – rękoczyn Heimlicha - zdjęcie
Ryc. 1. Uderzenia w okolicę międzyłopatkową
Ucisk okolicy nadbrzusza – rękoczyn Heimlicha - zdjęcie
Ryc. 2. Ucisk okolicy nadbrzusza – manewr Heimlicha

rękoczyn Heimlicha

W szpitalu postępowaniem z wyboru jest usunięcie ciała obcego w laryngoskopii bezpośredniej (lekarz bezpośrednio ogląda krtań za pomocą laryngoskopu). Tracheotomia jest konieczna, jeśli ciało obce całkowicie blokuje światło dróg oddechowych lub obrzęk krtani jest zbyt duży. Tracheotomia polega na otwarciu przedniej ściany tchawicy i wprowadzeniu rurki do światła dróg oddechowych. Rurka ta umożliwia oddychanie. W wyjątkowych sytuacjach, jeśli nie ma możliwości zrobienia tracheotomii, wykonuje się konikotomię. Chory po usunięciu ciała obcego zawsze musi pozostać w szpitalu na obserwacji, ze względu na możliwość wystąpienia wtórnego obrzęku błony śluzowej krtani.

Jak lekarz stawia diagnozę ostrej niedrożności dróg oddechowych?

Badanie laryngologiczne krtani za pomocą lusterka krtaniowego (laryngoskopia pośrednia) jest podstawą do ustalenia, na jakim poziomie doszło do upośledzenia drożności górnych dróg oddechowych. Badanie pozwala określić, jaka jest przyczyna ograniczonego przepływu powietrza. Bardzo często w diagnostyce niedrożności dróg oddechowych są pomocne informacje uzyskane od pacjenta lub jego rodziny. W nagłych sytuacjach jednak nie zawsze jest czas na zebranie wywiadu. Jeśli laryngoskopia pośrednia nie pomogła ustalić diagnozy, wykonuje się badania radiologiczne (zdjęcie szyi, klatki piersiowej) oraz tracheoskopię i bronchoskopię.

Jakie są sposoby leczenia ostrej niedrożności dróg oddechowych?

Sposoby leczenia ostrej niedrożności dróg oddechowych są ściśle związane z jej przyczynami. Priorytetem jest przywrócenie i utrzymanie drożności dróg oddechowych, a także jak najszybsze wyeliminowanie czynnika, który doprowadził do duszności.

W większości przypadków, gdy przyczyną duszności jest obrzęk lub stan zapalny, leczenie zachowawcze jest wystarczające. Podaje się wówczas glikokortykosteroidy w iniekcjach dożylnych.

W stanach zapalnych krtani leczenie polega na podaniu antybiotyków, jeśli podejrzewa się przyczynę bakteryjną. Pomocne bywają również leki mukolityczne, powodujące rozrzedzenie wydzieliny w drogach oddechowych.

W przypadku wstrząsu anafilaktycznego powodującego duszność lekiem z wyboru jest epinefryna. Dodatkowo we wstrząsie anafilaktycznym pacjent otrzymuje glikokortykosteroidy i leki przeciwhistaminowe.

Gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów, czasami konieczne jest mechaniczne udrożnienie dróg oddechowych. Obejmuje ono intubację dotchawiczą, wykonanie tracheotomii lub wyjątkowo konikotomii.

13.12.2022
Zobacz także
  • Ból gardła
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta